خانه ورزش ما جاي هوسناكان نيست
جاي پاكان بود اين منزل ناپاكان نيست
خانه ورزش ما هست علي رغم فلك
سرزميني كه بود پاك تر از چشم ملك
انتظار مي رود رفتار ورزشكاران باستاني كار در زورخانه مبتني بر اصول آيين فتوت و جوانمردي، از روي گذشت، فروتني، پرهيزگاري، عدالت، صفا و ادب باشد. با توجه به اين اصول، ورزش باستاني داراي آداب و رسومي است كه هر ورزشكار وظيفه دارد از لحظه ورود به زورخانه تا هنگام خروج در چهارچوب اصول و مقررات آن عمل كند. اين اصول عبارتند از:
1- سحرخيزي
از رسوم ديرين ورزشكاران زورخانه، سحرخيزي بوده است. سابقه اين رسم به آيين هاي ديرين و كهن ايران زمين، سابقه فرهنگي مردم منطقه در فلات ايران و عبادت صبحگاهي در فرهنگ و تاريخ دوره اسلامي مي رسد. گزنفون و استرابون هر دو سحرخيزي جوانان و بزرگ سالان عهد هخامنشي را براي ورزش تصريح كرده و نوشته اند: با صداي شيپور حاضرباش پيش از طلوع آفتاب بيدار و همه در يك نقطه معين اجتماع مي كردند. سپس جوانان به گروه هاي پنجاه نفري تقسيم مي شدند و هر گروه به همراه فرمانده خود در طول مسافتي 40 استاد (هر استاد 180 متر) يعني بيش از هفت كيلومتر مي دويدند.
2- اظهار فروتني هنگام ورود به زورخانه
هر كس وارد زورخانه مي شود بايد سرفرود آورده و اظهار فروتني كند. براي اعمال اين امر زورخانه داراي در ورودي بسيار كوتاهي است تا هر كس در هر مقام كه باشد. هنگام ورود به احترام مجبور به سرخم كردن شود و به اين طريق رفتار بزرگ و متواضعانه و فروتني را همواره از ياد نبرد.
3- تشريفات و احترام به ديگران
براي احترام به ديگران اين اقدامات انجام مي گيرد:
• مطابق سنت هر كس پيش كسوت تر و سالمند تر باشد نسبت به ديگري حق تقدم دارد؛
• صاحب عنوان ترين ميهمان، در بهترين مكان در سكوهاي اطراف گود مي نشيند؛
• در قديم اين با ارج ترين جا كنار سردم و در جوار كهنه سوار و يا مرشد بود و اكنون با احترام تريم جاها برابر در ورودي يا سكوي رو به سردم است؛
• هركس كه در گود باشد و يا بيرون از گود، بايد چون بزرگ تر صاحب كسوتي از راه رسيد جاي خود را به او بدهد.
4- مرشد و تشريفات
مرشد وظيفه دارد براي هر كس كه به زورخانه وارد و يا از آن خارج مي شود با در نظر گرفتن مرتبه و سابقه كسوت ورزشي او، تشريفاتي به اين شرح به عمل آورد:
• اگر تازه كار و يا غير ورزشكار باشد، فقط مي گويد : خوش آمدي!
• اگر سابقه دار و ساخته باشد پس از گفتن : خوش آمدي از حضار طلب مي كند كه براي ورود او صلوات بفرستند؛
• اگر پيش كسوت باشد و مي گويد صفاي قدمت و پس از طلب صلوات از حضار براي او با هر دو دست به ضرب زورخانه زد و يك رگبار ضرب مي گيرد؛
• اگر پهلوان باشد علاوه بر اداي تشريفات پيش كسوت ، زنگ را هم به احترام او برابر آئين نامه مربوطه به صدا در مي آورد؛
• گاه مرشد هنگام ورود پهلوان صاحب زنگ ، يا مهماني بسيار عزيز و يا شخصيتي عالي مقام پس از اداي تشريفات اوليه مشابه چنين اشعاري نيز به عنوان
خوش آمد گويي مي خواند:
اي به هر كاري رفيقت قل هو الله احد اي نگهدار شب و روز تو الله صمد
لم يلد يارت و لم يولد به هر جا دستگير مونس تو لم يكن له، رهبرت كفو ا احد
هرگاه مرشد براي هركس طلب صلوات كند، هر فرد بايد بدون بخل و غرض ولو شخص مورد نظر دشمنش هم باشد صلوات بفرستد.
تذكرات مهم
از آن جا كه در گود زورخانه ثروت و مال دنيا و موقعيت اجتماعي ارزشي ندارد و تنها مقام كسوت ورزش است كه بر مراتب تقدم و تاخر فرمان مي راند، هيچ كس حق ندارد به صرف آن كه در خارج از زورخانه رئيس و يا صاحب مقامي است نسبت به مردم دون پايه شغلي ادعاي تقدم و برتري نمايد و انتظار داشته باشد كه ورزشكاران به جاي طلب رخصت از مرشد و يا پيش كسوت ترين حاضران، از او رخصت بطلبند.
• مرشد موظف است تمام مراسم و تشريفات لازم الاجرا را در مورد هر يك از ورزشكاران معمول دارد.
• در چرخ سابقه دار طلب صلوات كند و در چرخ پيش كسوت و پهلوان علاوه بر آن بر زنگ نيز بزند.
• براي هر يك از افراد سابقه دار، پيش كسوت و پهلوان ، موقع خروج از گود و يا از زورخانه مانند وقت ورود به ترتيب براي نفر اولي طلب صلوات كرده و براي نفر دومي علاوه بر آن بر ضرب هم بزند و براي سومي زنگ را نيز به صدا در آورد.
5- دعوت به ورزش
خادم زورخانه موظف است به محض نشستن ورزشكار نزد او شتافته ، حوله چند تا شده اي را به نشانه دعوت به ورزش در كنارش بگذارد.
6- رخصت گرفتن از بزرگ تر حاضرات
• ورزشكار در قيام به عزم ورزش كردن از بزرگ تر حاضران رخصت مي طلبد.
• انجام ورزش انفرادي پيش از شروع يا پس از خاتمه ورزش اگر كسي خواست انفرادي ورزش كند بايد از بزرگ تر حاضر و يا مرشد اجازه خواسته و بگويد
رخصت كه در جواب خواهند گفت : فرصت يا خدا بده فتح و نصرت
7- اداي احترام به گود مقدس
ورزشكار به محض ورود به گود مقدس بايدخم شود و انگشتان دست راست خود را به رسم قدم بوسي پورياي ولي و احترام به ساحت مقدس زورخانه به زمين زده و برداشته روي لب ها گذاشته ببوسد. در گل كشتي مفتون همداني آمده است:
اول ميان گود چو رفتي زمين بب وس يعني زمين به نام جهان آفرين ببوس
هر جا كه جاي توست فروتر از آن بپاي بشناس جاي خويش و بدستت نگين ببوس
بازو و كتف و سينه كار آزمودگ ان از بهر احترام به آداب دين ببوس
اين شعر را بخوان و ببر برعلي پن اه تا چند گويمت كه چنين و چنان ببوس
كه اي لنگر زمين و زمان جان هر ا حد دست من است و دامن تو يا علي مدد
8- ميان دار
• هنگام ورزش ميان دار يا سرگروه كه بايد از سابقه دارترين ورزشكاران حاضر باشد در وسط گود به عنوان سرگروه ورزشكاران را با آهنگ ضرب مرشد
رهبري مي كند تا ديگران نيز حركات خو را با حركات او تطبيق داده و آناني هم كه مبتدي هستند حركات او را تقليد كرده بياموزند..
• مياندار قبل از وسط گود ايستادن بايد از بزرگ ترين شخص حاضر در زورخانه و يا از مرشد يا حضار رخصت بطلبد. سپس به يك يك ورزشكاران سابقه دار
براي ميانداري تعارف كند و بفرما بزند.
• همه بايد از ميا ندار و پهلوان حاضر، حرف شنوي داشته باشند و از دستورهاي او پيروي كنند.
• چنانچه ورزشكاري رويه اي برخلاف حركات مياندار از خود نشان دهند و يا در كنار گود بي حركت بايستد نسبت به مياندار بي احترامي كرده است.
• هيچ كس حق ندارد هنگام ورزش دسته جمعي از گود خارج شود مگر آن كه با اجازه مياندار باشد.
• موقعي كه مياندار مشعول دعا كردن است اگر كسي صحبت كند و يا از گود خارج شود . امري ناپسند است و رفتار او نسبت به ورزشكاران و مياندار توهين
تلقي خواهد شد.
9- نحوه استقرار ورزشكاران در گود
• ورزشكاران از روبروي مرشد كه پايين ترين مرتبه است وارد گود شده و از مقابل سردم جايگاه مرشد خارج مي شوند.
• هر قسمت از گود در جاي خود مرتبه اي دارد و هر كس بايد در مرتبه خود بايستد.
• مياندار روبه مرشد در وسط، دومين مرتبه بعد از مياندار روبه روي مياندار، زير سردم ايستادن است.
• در اين جا در درجه اول سادات (اولاد حضرت علي عليه الاسلام) و سپس از سابقه دارترين تا تازه كارترين به ترتيب در طرفين بر حسب درجه كسوت قرار مي گيرند.
10- ورود با كفش به گود و ورزش در گود با لباس معمولي ممنوع است.
ورزش در گود با لباس معمولي زشت و ناپسند شناخته شده، طبق اصول آيين فتيان ممنوع است.
11 شوخي، ناسزاگويي، استفاده از دخانيات ، موادمخدر و الكل مطلقا در زورخانه ممنوع است.
شوخي ، سبك سري، خنده به صداي بلند، ناسز اگويي، غيبت ، تهمت زدن به ديگران، سيگار كشيدن و استفاده از مواد مخدر و الكل از آفات و رذايل اخلافي تلقي مي شود و در زورخانه ممنوع است.
12- هنگام ورزش دسته جمعي در گود، ورزش كردن بيرون از گود ممنوع است .
13- طهارت و پاكيزگي
هر كس وارد زورخانه يا به خصوص وارد گود مي شود، لازم است ترجيحا با وضو وارد شود، ورزشكار در گود بايد هم طهارت داشته باشد وهم از نظر شرعي نجس و ناپاك نباشد ، اين رسم بسياري از صاحب كسوتان نامور و اهل معني بوده است كه همواره با وضو وارد گود مي شدند.
14- بوسه زدن بر تخته شنا و قبضه زنجير كباده
رسم است ورزشكاران تخته شنا وقبضه زنجير كباده را قبل از به كار گرفتن به عنوان احترام و تبرك بوسه مي زنند.15 ترتيب استفاده از ادوات ورزش در گود:
• برداشتن تخته شنا و برداشتن ميل و بر جاي برگرداند آن ها پس از هر دور ورزش به ترتيب از بزرگ ترين ورزشكار شروع و به كوچك ترين پايان مي گيرد به استثناي كباده كه مثل چرخ از كوچك تر به بزرگ تر مي رسد.
• در موقع بلند كردن ميل از روي زمين، كوچك تر نبايد پيشي بگيرد و قبل از بزرگ تر اقدام به بلندكردن ميل كند. در اين مورد حق تقدم اول با سادات، بعد با سابقه دار ترين پيش كسوت حاضر است تا به ترتيب نوبت به افراد تازه كار برسد.
16- چرخيدن
• چرخيدن از تاره كارترين افراد شروع و به تدريج به سابقه دار ترين و در پايان با سادات پايان مي گيرد؛
• ورزشكار مبتدي بايد هنگام چرخيدن در ضلع پايين گود سه پا بزند؛
• ورزشكاران پيش كسوت از دو ضلع پايين به ضلع هاي شرق و غرب گود سه پا خواهند زد؛
• پهلوان پيش كسوت سه پا را از زير سردم كه بالاتر ين جاي گود مي باشد شروع مي كند؛
• مرشد بايد در شروع چرخ براي پيش كسوت و شيرين كار از حضار طلب صلوات كرده و براي پهلوان ضمن طلب صلوات به زنگ هم بزند.
17- تشويق ورزشكاران
تشويق ورزشكاران به خصوص موقع ميل بازي و چرخ ، از وظايف مرشد است. بزرگ ترين پيش كسوت حاضر و يا مياندار هم اين حق را دارند.
18- رعايت ورزشكار غريب
اگر ورزشكاري غريب از شهري ديگر وارد شود ولو آن كه در كسوت به مرتبه بزرگ تر آن حاضر نباشد لازم است نهايت مروت و حرمت را در حق او مرعي
دارند و حتي ميانداري را به او واگذارند و اگر هم نپذيرفت برترين جا را در گود به او بدهند و در موقع اقدام به فعاليت ورزشي به او تعارف كرده و بفرما بزنند.
19- حق تقدم
اگر پيش كسوت و يا ورزشكار با سابقه اي، روي فروتني بخواهد از حق خود چشم پوشي كند و ديگري را كه ذيحق نيست برخود مقدم دارد بايد حاضرين
مداخله كرده، با خوش رويي مانع شوند تا نوبتي كه مناسب اوست برسد.
20 كباده زدن (يا كباده كشيدن)
• كباده زدن نيز مانند چرخيدن از خردسال هاي گود شروع و به بزرگ ترها و سپس به سادات تمام مي شود؛
• ورزشكار بايد قبل و بعد از كباده كشيدن آن را ببوسد و به افراد بالاتر از خود تقديم كند؛
• در هنگام كباده كشيدن ديگران حق چرخيدن، پاي زدن و شيرين كاري را ندارند.
21- شمارش مرشد
هنگامي كه پهلوان و يا پيش كسوتي مشغول زدن پاي جنگلي و يا كشيدن كباده است، مرشد بايد ضمن ضرب گرفتن هر يك از حركات او، از يك به بالا بشمارد. شمارش دفعات و تعداد حركات چه در پاي جنگلي و چه در كباده بالاترين حد احترام است.
22- حماسه خواني و حكمت گويي
مرشد بايد به هر بهانه اشعار و رباعي هاي نغز و پر مغز براي تنبيه (يادآوري و فراگيري) و يا ارشاد ورزشكاران را به سرنوازي با كلام شمرده و قابل درك بخواند. در گذشته كه زورخانه ها در آموزش و پرورش جوانان نقش ثابتي داشت خواندن اشعار متضمن پند و ارشاد در سطحي گسترده و به طور جدي، توسط كهنه سواران خردمند و صاحب نفس انجام مي شد.
23- دادن شعارهاي مناسب براي تشويق ورزشكاران
رسم است كه در زورخانه ها مرشد براي تشويق، موقع چرخ يا انجام بعضي حركات چابكانه و خوش نما، ضمن گرفتن ضرب هاي متولي، شعارهايي مناسب سن و كسوت هر ورزشكار با صداي بلند و كشيدن با مضامين خطابي به عبارات زير جاشني سخن خود مي كند.
ماشاءالله، به: ورزشكار چابك.
سهراب يل، علي نگهدارت، به : جوان رسا.
علي اكبر حسين، به: جوان.
قاسم به حسن، به : جوان.
سربازي كوي حق! امام هشتم يارت، به : سربازان و ارتشبان.
نارجان شيرين كار، به : شيرين كار.
سام نريمان، سالار گردان، به : سابقه دار ساخته.
رستم پيلتن، گو زابلي، به : پيش كسوت.
تهمتن دوران، دلاور ايران، به : پهلوان
يل شير دل، اژدهاي دمان، به : پهلوان پر جنب و جوش.
علي اژدر در شير بيان نجف ، برمنكرت لعنت، به : پهلوان بي رقيب.
علمدار حسين، به : ميان سال رسا.
سپهسارلار حسين، عباس به علي، به : ميان سال نيرومند.
سپهسالارعلي ، مالك اشتر، به : سالمند سابقه دار.
سردار اهل بيت، به : سالمند و پيش كسوت.
حبيب بن مظاهر، به : مرد سالخورده.
پير سحرخيزان، به : به پيرمرد عابد و مومن.
جد سادات، به: سادات تازه كار.
به سرور كاينات، خلق خوش محمد صلوات، به : سادات سابقه دار
24- مراقبت از سرماخوردگي
مشت مال چي (خادم زورخانه) موظف است هنگام چرخيدن يا كباده كشيدن كه ورزشكاران با بدن هاي گرم و عرق دار براي رسيدن نوبت بي حركت دور گود مي ايستند به شانه هر يك حوله يا پارچه مناسبي را بياندازد كه سرما نخورند.
25- كشتي
پس از پايان ورزش و دعا رسم است كه ميان دار روبه سوي بزرگتران مجلس و يا برجسته ترين شخص حاضر كرده و مي پرسد : حالا چه كنيم؟ اگر قرار كشتي بوده و مي گويند: كشتي و در غير اين صورت مي گويند: اختيار داريد.
• در كشتي هاي رقابتي پهلوان حاضر و يا پيش كسوت ها بايد پس از دست به دست دادن دو حريف مراقب حركات طرفين باشند. اگر كشتي طولاني باشد
و هيچ كدام بر ديگري چيره نشدند به اصلاح كشتي شان گره خورده آن ها را از هم جدا كرده و به منظور جلوگيري از خصومت همان دم آن دو را وادار به روبوسيدن كردن و كشتي را خاتمه يافته اعلام كنند.
• اگر كسي روي اطمينان به نيروي پهلواني خود بخواهد كشتي دوره بگيرد از قديم رسم چنان بوده است كه پس از خاتمه ورزش و مراسم دعا، دست خود
را به عزم و طلب كشتي به جانب يكايك ورزشكاران حاضر در گود دراز مي كند و هر كدام كه مايل به كشتي بود با او سرشاخ مي شود.
• چنانچه نوچه اي تازه كار بخواهد با پهلواني كهنه كار كشتي بگيرد، به نشانه قبول داشتن حريف به استادي هنگام فرو كوفتن، زانوي خود را زمين مي زند و گاه بازوي او را هم مي بوسد. در كشتي هاي پهلواني، هنگام دست به دست دادن دو حريف پهلوان، مرشد طبق سنت ويژه مرسوم، گل كشتي مي خواند.
• پايان ورزش را ميان دار با اجازه بزرگتران اعلام مي كند.
26- احترام به حريف
حريف را بايد دوست داشت و توجه داشت بدون حريف رقابت وجود ندارد. بايد مراقب بود اگر كسي در گود حريف كشتي و با رقيب ورزشي ورزشكاري باشد، در انظار خوار يا تحقير نشود و ورزشكار به اقتضاي خصلت فتيان و جوانمردان در صورت لزوم با كمال خوش رويي و فروتني حق تقديم خود را به ديگري
بدهد.
27- گل ريزان
گلريزان از سنت هاي ديرين زورخانه است كه به مناسبت هاي معيني همچون، كشتي گرفتن دو پهلوان، آشتي دادن دو ورزشكار پيش كسوت و رفع كدورت بين آنها، براي استعانت به كسي كه به كمك احتياج دارد، جمع آوري كمك در هنگام بروز بلاي طبيعي و كمك رساني به آسيب ديدگان، افتتاح روزخانه و يا به سبب مقتضيات مالي زورخانه ها، براي رواج و رونق ورزش در محل، براي احترام مقدم پهلواني كه از شهري ديگر آمده است برپا مي شود.
• در مواقع گلريزان، مدعوين كه از معتمدين و متمكين و گاهي از شخصيت هاي اجتماعي و اقتصادي ورزش دوست هستند اعاناتي قابل توجه به منظورهاي معيني كرامت مي كنند.
نظرات شما عزیزان:
برچسب‌ها: گود باستانی , گود ذوالفقار , گود ذوالفقار شهرداری فردوس ,
